Afscheid (nemen) Het nieuwe jaar is begonnen. We hebben afscheid genomen van 2023. Maar wat is dat eigenlijk, afscheid (nemen)? In het beroemde toneelstuk van William Shakespeare zegt Julia tegen Romeo: "Afscheid is zo’n zoet verdriet" ("Parting is such sweet...

Spelen In de Griekse oudheid kwamen burgers regelmatig samen om wedstrijden met elkaar te spelen. De bekendste van deze panhelleense Spelen zijn de Olympische Spelen. Door wedstrijden met elkaar te spelen, leerden zij elkaar waarderen, leerden zij winnen en verliezen,...

Aandacht Ik telefoneer met mijn dochter van 18. Het is een prettig gesprek en veel onderwerpen hebben haar interesse. Toch merk ik dat haar aandacht af en toe afdwaalt, ze reageert dan wat secundair (vertraagd). “Wat ben je nog meer aan het doen”? vraag ik, want ik...

Chaos April is de Maand van de Filosofie. Dit jaar is het thema: chaos. Maar wat is dat eigenlijk, chaos? Het woord chaos komt van het Griekse woord cháos (χάος). Dit woord is op haar beurt afgeleid van de werkwoorden chaínō (χαίνω) en cházma (χάσμα), die allebei te...

Weten Wat is weten eigenlijk: het hebben van bepaalde kennis, het bewust zijn van het hebben van kennis, het herkennen en kunnen reproduceren van dergelijke kennis? Is het vooral feitelijke kennis of ook / juist het hebben ervaren van iets (bv. van een gevoel, zodat...

Verliezen Het Europees kampioenschap voetbal voor mannen is begonnen. Er doen 24 landen mee. In de loop van het toernooi zullen 23 landen verliezen. Maar wat is dat eigenlijk: verliezen? Het woord verliezen is afgeleid van het Griekse woord lū́ein (λύειν), dat te...

Genieten De zomervakantie is weer voorbij. Hopelijk heb je ervan genoten. Maar wat is dat eigenlijk: genieten? In het woord genieten zit het verouderde werkwoord nieten, dat bezitten en gebruiken betekende. Bezit je iets als je geniet? Wat heb je dan in gebruik? Kun...

Eigendom Toen onze Europese voorouders een aantal eeuwen geleden naar het continent reisden dat zij Amerika noemden, kwamen zij erachter dat de oorspronkelijke bewoners van Schildpad Eiland – zoals velen van hen zelf het continent noemen – het concept van eigendom...

Waarheid Waarheid is een ingewikkeld begrip. Wat bedoel je als je zegt dat iets waar is? Vind je dan dat het zo is of weet je zeker dat het zo is? Is iets méér waar als er meer mensen vinden dat iets waar is? De meerderheid of vooral diegenen die er verstand van...

Empathie In zijn boek 'Een tijd voor empathie' schrijft de Nederlandse bioloog Frans de Waal dat de mens heeft kunnen overleven dankzij empathie. Maar wat is dat eigenlijk, empathie? Het woord empathie is afgeleid van het Griekse woord empátheia (ἐμπάθεια). Em...

Maat In de dialoog Philebus zegt Sokrates: “In niets te veel is de goede maat.” In China, een paar eeuwen eerder, zegt de oude meester Lǎozǐ in zijn 9e gedicht: “Tijdig ophouden is beter dan volhouden tot er niets meer bij kan.” Nog eerder, in Mesopotamië, loopt het...

Oplossen We kennen oplossen van bijvoorbeeld suiker of zout in water. Als die zijn opgelost, lijken ze verdwenen. Ze zitten nog wel in het water, maar je ziet ze niet meer. Geldt dat ook voor het oplossen van een probleem? Dan zouden bij het oplossen van een probleem...

Overtuiging Ik zit vol overtuigingen. Bijvoorbeeld, dat de terugkeer van de wolf goed is voor Nederland. Eerst wist ik het niet zo goed, totdat ik een lezing bijwoonde van een wolvenkenner. En nu ben ik overtuigd: de terugkeer van de wolf is goed voor het herstel van...

Zelfbeheersing Er zijn meerdere tijdgenoten van Sokrates die over hem hebben geschreven. Een daarvan is de gepensioneerde legercommandant Xenophon die in zijn jeugd Sokrates heeft gekend. In zijn ‘Herinneringen aan Sokrates’ schrijft hij: “Het lijkt mij dat hij...

Vertrouwen In zijn beroemde werk De Officiis verwoordt Cicero de lijfspreuk van het Romeinse recht: fides sit servanda: vertrouwen moet bewaard blijven. In de klassieke traditie is vertrouwen namelijk het fundament van rechtvaardigheid. Maar wat verstaan wij daar...

Sokratische variaties Er zijn verschillende manieren waarop je een sokratisch gesprek kunt voeren. Sokrates haalt alles uit de kast om te proberen zijn medemensen in Athene zelf na te laten denken, zichzelf te onderzoeken. Sokrates gebruikt niet één methode of één...

Sokratische variaties Vanwege de belangstelling voor sokratische variaties wordt het programma van vorige maand herhaald. Er zijn verschillende manieren waarop je een sokratisch gesprek kunt voeren. Sokrates haalt alles uit de kast om te proberen zijn medemensen in...

Verstaan Iemand vraagt je: "Versta je me?" Als je die vraag bevestigend beantwoordt, wat bedoel je dan? Bedoel je met verstaan dat je begrijpt wat de ander zegt of alleen maar dat je hoort wat de ander zegt? En als je een klok hoort slaan, hoor je dat dan alleen maar,...

Spontaniteit Spontaan komt van het Latijnse woord spontaneus en dat betekent vrijwillig. Je komt zonder dat het moet in beweging, zonder duidelijke oorzaak zo lijkt het. Spontaan gedrag komt recht uit het hart zegt men wel eens. Betekent het dat er niet eerst over...

Integriteit Toen minister Ien Dales jaren geleden het onderwerp Integriteit op de agenda zette in Nederland, zei zij: 'Een beetje integer kan niet'. Daarmee bedoelde zij dat je integer bent of niet; je kunt namelijk niet 'een beetje integer' zijn. Maar hoe zit het dan...

Spijt Je beseft dat je iets verkeerd hebt gedaan. Dan heb je spijt. Een zinvol gevoel, want de volgende keer kun je het anders doen. Maar is er een volgende keer? En als die er is, dan zijn de omstandigheden (de tijd, de ervaring) toch altijd anders? Is spijt dan toch...

Kracht Nu alle beperkingen ivm corona zijn opgeheven is het sociale leven weer begonnen. En gaan we met volle kracht weer verder waar we gebleven waren, toch? Met kracht kun je iets in beweging zetten, iets gedaan krijgen of iemand ergens van overtuigen. Kracht heeft...

Geloven Geloven heeft een bijzondere plaats in het sokratisch gesprek. Wat wij vertalen als meningen en opvattingen, is in het Grieks pistis. De meest gangbare vertaling daarvan is: geloof. In een sokratisch gesprek lijkt het er om te gaan met behulp van de vragen van...

Vrijheid Het begrip vrijheid geeft ons vaak een positief gevoel, een idee van kansen krijgen, van keuzes maken, van mogelijkheden. Is vrijheid een wezenlijk onderdeel van ons menszijn, wat je leven inhoud en vorm geeft? Onderscheidt een leven als mens zich van leven...

Ontspannen De vakantieperiode is weer voorbij. Hopelijk heeft iedereen goed kunnen ontspannen. Maar wat is dat eigenlijk, ontspannen? Moet je er iets voor doen? Zoals de sluiter van een camera pas in werking wordt gesteld als je op de ontspanner drukt. Of moet je er...

Vergeten Iets vergeten zijn kennen we allemaal. Soms schiet het woord je even niet te binnen, al zie je wel voor je wat je bedoelt. Soms heb je er nog een vage notie van, maar echt weten doe je het niet meer. En soms is het volledig weg, en zelfs als een ander het...

Gelijkwaardigheid In de natuur is niets (precies) gelijk. Denk aan twee eikenbomen, die zijn op veel kenmerken verschillend zoals een ander patroon van takken, een andere dikte van de bast etc. Wij mensen maken wel graag dingen gelijk van vorm, zoals spijkers en...

Loslaten De winter is bij uitstek de periode in het jaar van loslaten. De dagen zijn kort, de bomen bijna kaal, het licht en de warmte van de zon verdwijnen. Thuis op de bank en bij kunstlicht kan een sfeer van inkeer ontstaan, van bezinning in plaats van...

Menselijkheid Is menselijkheid een deugd, een verdienste, een prestatie? Dat lijkt me niet. Want ieder mens is toch als vanzelf en van nature menselijk? Daar hoef je toch niets bijzonders voor te doen? Maar gaat dat wel zo? Ben je en handel je als vanzelf en altijd...

Leren “We moeten leren leven met Covid”, stelt de arts Diederik Gommers. Maar wat is dat eigenlijk: leren? Moet je er iets voor doen, zoals het gezegde 'al doende leert men' ons lijkt te vertellen? Of kan het ook vanzelf gaan en zal de tijd het leren? Het woord...

Consequent zijn Een minister treedt af nadat de Tweede Kamer haar beleid heeft afgekeurd. Voor haar was dat consequent: afkeuring leidt tot aftreden. Een andere minister deed dat niet. In de pers werd dat nogal eens inconsequent genoemd: twee politici trekken een...

Liefde Je voelt misschien liefde voor je partner, je kind, je moeder. Misschien ook voor je land of je hond, of voor de kunst, of voor god. En als je in de wachtkamer een glanzend tijdschrift doorbladert, zie je heel veel liefde in alle soorten. Hebben die vormen van...

Twijfel Dat de straat nat wordt als het regent, dat we ooit dood gaan, dat vuur heet is, dat weten we allemaal zeker. Omdat het natuurwetten zijn? En dat twee maal twee vier is, dat weten we ook zeker, maar is dat ook een natuurwet? Descartes twijfelde aan alles,...

Intuïtie Intuïtief oordelen we en beslissen we vaak. Of iets waar is of niet. Of iets goed is of niet. Of iemand betrouwbaar is of niet. Wat betekent dat? Dat je niet eerst hoeft na te denken? Of dat je heel snel denkt? Of dat je alleen maar iets aanvoelt? En waarop...

Humor “Wie het laatst lacht, heeft misschien geen gevoel voor humor.” Aldus de Vlaamse schrijver Paul Jacobs. Maar wat is dat eigenlijk: humor? Humor komt van het Latijnse woord (h)umor dat ‘vloeistof’ of ‘vocht’ betekent. Denk bij voorbeeld aan het woord humide. Of...

Gelijkwaardigheid In de natuur is niets gelijk. Ook twee eiken zijn heel verschillende bomen; ze hebben een ander patroon van takken, een andere dikte van de bast etc. Zelfs twee wilde bramen zijn niet gelijk; niet van kleur of grootte, en ook niet van moment waarop...

Denken Je denkt altijd wel ergens aan. Kun je ook bewust niets denken? Misschien als je slaapt en niet droomt? Maar dat is niet bewust. Denken kan prettig zijn: je denkt aan je vakantie of aan je grote liefde. En rustgevend: je mediteert (of denk je dan juist niet?)....