Vrijheid

Het beroemde motto uit de Franse Revolutie – vrijheid, gelijkheid en broederschap – begint met het begrip vrijheid. Vrijheid is een belangrijke waarde in onze Europese samenleving. Zo zijn bijvoorbeeld vrijheid van meningsuiting en vrijheid van godsdienst vastgelegd in artikel 7 en 6 van de Nederlandse Grondwet. Maar wat is dat eigenlijk: vrijheid?

In het sokratisch gesprek over eigendom, afgelopen oktober, hebben we gezien dat eigendom voor de Franse Revolutie gekoppeld was aan de relatie met grond en dat grond de gemeenschap toebehoorde. In de Franse Revolutie heeft men geëist dat het in de wet werd vastgelegd dat individuen eigenaar mochten worden. Eigendom is iets individueels geworden.
Hetzelfde is in de Franse Revolutie gebeurd met vrijheid, en met vrijheid van meningsuiting. Vrijheid is iets individueels geworden. De vrijheid van het ene individu mag daarbij ten koste gaan van de vrijheid van het andere individu. Je mag alles zeggen wat je wil. Maar is dat wat vrijheid betekent? Dat je geen rekening hoeft te houden met de ander? Of bestaat vrijheid juist dankzij de gemeenschap? Want als onze medemens niet zo vriendelijk is om onze vrijheid te respecteren, dan heb je geen vrijheid. Of wel? Kun je vrijheid afdwingen?

“Alleen als je geld hebt, dan is de vrijheid niet duur”, zingt het Klein Orkest in het liedje Over De Muur. Is er een relatie tussen vrijheid en welvaart? Is vrijheid een privilege? Staat armoede vrijheid in de weg? Of heeft vrijheid niets te maken met geld?
Geld is trouwens bedoeld om de gemeenschap te laten functioneren, niet om op te potten. Geldt dat ook voor woorden? Zijn die ook bedoeld om de gemeenschap te laten functioneren? En niet voor individueel gebruik, om op te potten, om alles te zeggen wat je wil?
Heeft vrijheid te maken met je wil, en wat je denkt? Of met je gedrag, en wat je doet? Zo zei Arthur Schopenhauer eens: “Een mens kan wel doen wat zij of hij wil, maar niet willen wat zij of hij wil”.

En wat is eigenlijk het tegenovergestelde van vrijheid? Is dat gevangenschap, slavernij, of misschien wel oorlog? Is dat belemmerd of begrensd worden? Of is dat juist grenzeloosheid?

Kortom, wat verstaan wij daaronder, vrijheid?

Foto: Sokrates, gebeeldhouwd door W. V. Casey in 1950 en gefotografeerd door lentina_x, onder licentie CC BY-NC-SA 2.0